Yoga Sutra – Level 1 – Chapter 3

(right click or option key + click to download)

Yoga Sutra Chapter 3 Recording

Introduction	अथ तृतीयः पादः atha tṛtīyaḥ pādaḥ।
	विभूति-पादः। vibhūti-pādaḥ।
Sutra 1	देश-बन्धः चित्तस्य धारणा। deśa-bandhaḥ cittasya dhāraṇā।
2	तत्र प्रत्यय-एकतानता ध्यानम्। tatra pratyaya-ekatānatā dhyānam।
3	तत् एव अर्थ-मात्र-निर्भासं स्वरूप-शून्यम् इव समाधिः। tat eva artha-mātra-nirbhāsaṃ svarūpa-śūnyam iva samādhiḥ।
4	त्रयम् एकत्र संयमः। trayam ekatra saṃyamaḥ।
5	तत्-जयात् प्रज्ञा-लोकः। tat-jayāt prajñā-lokaḥ।
6	तस्य भूमिषु विनियोगः। tasya bhūmiṣu viniyogaḥ।
7	त्रयम् अन्तरङ्गं पूर्वेभ्यः। trayam antaraṅgaṃ pūrvebhyaḥ।
8	तत् अपि बहिरङ्गं निर्बीजस्य। tat api bahiraṅgaṃ nirbījasya।
9	व्युत्थान-निरोध-संस्कारयोः अभिभव-प्रादुर्भावौ निरोध-क्षण-चित्त-अन्वयः निरोध-परिणामः। vyutthāna-nirodha-saṃskārayoḥ abhibhava-prādurbhāvau nirodha-kṣaṇa-citta-anvayaḥ nirodha-pariṇāmaḥ।
10	तस्य प्रशान्त-वाहिता संस्कारात्। tasya praśānta-vāhitā saṃskārāt।
11	सर्व-अर्थता-एकाग्रतयोः क्षय-उदयौ चित्तस्य समाधि-परिणामः। sarva-arthatā-ekāgratayoḥ kṣaya-udayau cittasya samādhi-pariṇāmaḥ।
12	ततः पुनः शान्त-उदितौ तुल्य-प्रत्ययौ चित्तस्य एकाग्रता-परिणामः। tataḥ punaḥ śānta-uditau tulya-pratyayau cittasya ekāgratā-pariṇāmaḥ।
13	एतेन भूत-इन्द्रियेषु धर्म-लक्षणा-अवस्था-परिणामाः व्याख्याताः। etena bhūta-indriyeṣu dharma-lakṣaṇā-avasthā-pariṇāmāḥ vyākhyātāḥ।
14	शान्त-उदित-अव्यपदेश्य-धर्म-अनुपाती धर्मी। śānta-udita-avyapadeśya-dharma-anupātī dharmī।
15	क्रम-अन्यत्वं परिणामा-अन्यत्वे हेतुः। krama-anyatvaṃ pariṇāmā-anyatve hetuḥ।
16	परिणाम-त्रय-संयमात् अतीत-अनागत-ज्ञानम्। pariṇāma-traya-saṃyamāt atīta-anāgata-jñānam।
17	शब्द-अर्थ-प्रत्ययानाम् इतर-इतर-अध्यासात् सङ्करः तत्-प्रविभाग-संयमात् सर्व-भूत-रुत-ज्ञानम्। śabda-artha-pratyayānām itara-itara-adhyāsāt saṅkaraḥ tat-pravibhāga-saṃyamāt sarva-bhūta-ruta-jñānam।
18	संस्कार-साक्षात्-करणात् पूर्व-जाति-ज्ञानम्। saṃskāra-sākṣāt-karaṇāt pūrva-jāti-jñānam।
19	प्रत्ययस्य पर-चित्त-ज्ञानम्। pratyayasya para-citta-jñānam।
20	न च तत्-सालम्बनं तस्य अविषयी-भूतत्वात्। na ca tat-sālambanaṃ tasya aviṣayī-bhūtatvāt।
21	काय-रूप-संयमात् तत्-ग्राह्य-शक्ति-स्तम्भे चक्षुः-प्रकाश-असम्प्रयोगे अन्तर्धानम्। kāya-rūpa-saṃyamāt tat-grāhya-śakti-stambhe cakṣuḥ-prakāśa-asamprayoge antardhānam।
22	सोपक्रमं निरुपक्रमं च कर्म तत्-संयमात् अपरान्त-ज्ञानम् अरिष्टेभ्यः वा। sopakramaṃ nirupakramaṃ ca karma tat-saṃyamāt aparānta-jñānam ariṣṭebhyaḥ vā।
23	मैत्री आदिषु बलानि। maitrī ādiṣu balāni।
24	बलेषु हस्ति-बल-अादीनि। baleṣu hasti-bala-ādīni।
25	प्रवृत्ति-आलोक-न्यासात् सूक्ष्म-व्यवहित-विप्रकृष्ट-ज्ञानम्। pravṛtti-āloka-nyāsāt sūkṣma-vyavahita-viprakṛṣṭa-jñānam।
26	भुवन-ज्ञानं सूर्ये संयमात्। bhuvana-jñānaṃ sūrye saṃyamāt।
27	चन्द्रे तारा-व्यूह-ज्ञानम्। candre tārā-vyūha-jñānam।
28	ध्रुवे तत्-गति-ज्ञानम्। dhruve tat-gati-jñānam।
29	नाभि-चक्रे काय-व्यूह-ज्ञानम्। nābhi-cakre kāya-vyūha-jñānam।
30	कण्ठ-कूपे क्षुत्-पिपासा-निवृत्तिः। kaṇṭha-kūpe kṣut-pipāsā-nivṛttiḥ।
31	कूर्म-नाड्यां स्थैर्यम्। kūrma-nāḍyāṃ sthairyam।
32	मूर्ध-ज्योतिषि सिद्ध-दर्शनम्। mūrdha-jyotiṣi siddha-darśanam।
33	प्रातिभात् वा सर्वम्। prātibhāt vā sarvam।
34	हृदये चित्त-संवित्। hṛdaye citta-saṃvit।
35	सत्त्व-पुरुषयोः अत्यन्त-असङ्कीर्णयोः प्रत्यय-अविशेषः भोगः पर-अर्थत्वात् स्व-अर्थ-संयमात् पुरुष-ज्ञानम्। sattva-puruṣayoḥ atyanta-asaṅkīrṇayoḥ pratyaya-aviśeṣaḥ bhogaḥ para-arthatvāt sva-artha-saṃyamāt puruṣa-jñānam।
36	ततः प्रातिभ-श्रावण-वेदन-आदर्श-आस्वाद-वार्ताः जायन्ते। tataḥ prātibha-śrāvaṇa-vedana-ādarśa-āsvāda-vārtāḥ jāyante।
37	ते समाधौ उपसर्गाः व्युत्थाने सिद्धयः। te samādhau upasargāḥ vyutthāne siddhayaḥ।
38	बन्ध-कारण-शैथिल्यात् प्रचार-संवेदनात् च चित्तस्य पर-शरीर-आवेशः। bandha-kāraṇa-śaithilyāt pracāra-saṃvedanāt ca cittasya para-śarīra-āveśaḥ।
39	उदान-जयात् जल-पङ्क-कण्टक-अादिषु असङ्गः उत्क्रान्तिः च। udāna-jayāt jala-paṅka-kaṇṭaka-ādiṣu asaṅgaḥ utkrāntiḥ ca।
40	समान-जयात् ज्वलनम्। samāna-jayāt jvalanam।
41	श्रोत्र-आकाशयोः सम्बन्ध-संयमात् दिव्यं श्रोत्रम्। śrotra-ākāśayoḥ sambandha-saṃyamāt divyaṃ śrotram।
42	काय-आकाशयोः सम्बन्ध-संयमात् लघु-तूल-समापत्तेः च आकाश-गमनम्। kāya-ākāśayoḥ sambandha-saṃyamāt laghu-tūla-samāpatteḥ ca ākāśa-gamanam।
43	बहिः अकल्पिता वृत्तिः महा-विदेहाः ततः प्रकाश-आवरण-क्षयः। bahiḥ akalpitā vṛttiḥ mahā-videhāḥ tataḥ prakāśa-āvaraṇa-kṣayaḥ।
44	स्थूल-स्वरूप-सूक्ष्म-अन्वय-अर्थवत्त्व-संयमात् भूत जयः। sthūla-svarūpa-sūkṣma-anvaya-arthavattva-saṃyamāt bhūta jayaḥ।
45	ततः अणिमा-अादि-प्रादुर्भावः काय-सम्पत्-तत्-धर्म-अनभिघातः च। tataḥ aṇimā-ādi-prādurbhāvaḥ kāya-sampat-tata-dharma-anabhighātaḥ ca।
46	रूप-लावण्य-बल-वज्र-संहननत्वानि काय-सम्पत्। rūpa-lāvaṇya-bala-vajra-saṃhananatvāni kāya-sampat।
47	ग्रहण-स्वरूप-अस्मिता-अन्वय-अर्थवत्त्व-संयमात् इन्द्रिय-जयः। grahaṇa-svarūpa-asmitā-anvaya-arthavattva-saṃyamāt indriya-jayaḥ।
48	ततः मनोजवित्वं विकरण-भावः प्रधान-जयः च। tataḥ manojavitvaṃ vikaraṇa-bhāvaḥ pradhāna-jayaḥ ca।
49	सत्त्व-पुरुष-अन्यता-ख्याति-मात्रस्य सर्व-भाव-अधिष्ठातृत्वं सर्व-ज्ञातृत्वं च। sattva-puruṣa-anyatā-khyāti-mātrasya sarva-bhāva-adhiṣṭhātṛtvaṃ sarva-jñātṛtvaṃ ca।
50	तत्-वैराग्यात् अपि दोष-बीज-क्षये कैवल्यम्। tat-vairāgyāt api doṣa-bīja-kṣaye kaivalyam।
51	स्थानि-उपनिमन्त्रणे सङ्ग-स्मय-अकरणं पुनः अनिष्ट-प्रसङ्गात्। sthāni-upanimantraṇe saṅga-smaya-akaraṇaṃ punaḥ aniṣṭa-prasaṅgāt।
52	क्षण-तत्-क्रमयोः संयमात् विवेकजं ज्ञानम्। kṣaṇa-tat-kramayoḥ saṃyamāt vivekajaṃ jñānam।
53	जाति-लक्षण-देशैः अन्यता-अनवच्छेदात् तुल्ययोः ततः प्रतिपत्तिः। jāti-lakṣaṇa-deśaiḥ anyatā-anavacchedāt tulyayoḥ tataḥ pratipattiḥ।
54	तारकं सर्व-विषयं सर्वथा-विषयम् अक्रमं च इति विवेकजं ज्ञानम्। tārakaṃ sarva-viṣayaṃ sarvathā-viṣayam akramaṃ ca iti vivekajaṃ jñānam।
55	सत्त्व-पुरुषयोः शुद्धि-साम्ये कैवल्यम् इति। sattva-puruṣayoḥ śuddhi-sāmye kaivalyam iti।
Closing	इति पतञ्जलि-विरचिते योग-सूत्रे तृतीयः विभूति-पादः। iti patañjali-viracite yoga-sūtre tṛtīyaḥ vibhūti-pādaḥ।