Yoga Sutra – Level 1 – Chapter 2

(right click or option key + click to download)

Yoga Sutra Chapter 2 Recording

Introduction	अथ द्वितीयः पादः। atha dvitīyaḥ pādaḥ।
	साधन-पादः। sādhana-pādaḥ।
Sutra 1	तपः-स्व-अध्याय-ईश्वर-प्रणिधानानि क्रिया-योगः। tapaḥ-sva-adhyāya-īśvara-praṇidhānāni kriyā-yogaḥ।
2	समाधि-भावना-अर्थः क्लेश-तनू-करण-अर्थः च। samādhi-bhāvanā-arthaḥ kleśa-tanū-karaṇa-arthaḥ ca।
3	अविद्या-अस्मिता-राग-द्वेष-अभिनिवेशाः क्लेशाः। avidyā-asmitā-rāga-dveṣa-abhiniveśāḥ kleśāḥ।
4	अविद्या क्षेत्रम् उत्तरेषां प्रसुप्त-तनु-विच्छिन्न-उदाराणाम्। avidyā kṣetram uttareṣāṃ prasupta-tanu-vicchinna-udārāṇām।
5	अनित्य-अशुचि-दुःख-अनात्मसु नित्य-शुचि-सुख-आत्म-ख्यातिः अविद्या। anitya-aśuci-duḥkha-anātmasu nitya-śuci-sukha-ātma-khyātiḥ avidyā।
6	दृक् दर्शन-शक्त्योः एक-आत्मता-इव-अस्मिता। dṛk darśana-śaktyoḥ eka-ātmatā-iva-asmitā।
7	सुख-अनुशयी रागः। sukha-anuśayī rāgaḥ।
8	दुःख-अनुशयी द्वेषः। duḥkha-anuśayī dveṣaḥ।
9	स्व-रस-वाही विदुषः अपि तथा आरूढः अभिनिवेशः। sva-rasa-vāhī viduṣaḥ api tathā ārūḍhaḥ abhiniveśaḥ।
10	ते प्रतिप्रसव-हेयाः सूक्ष्माः। te pratiprasava-heyāḥ sūkṣmāḥ।
11	ध्यान-हेयाः तत् वृत्तयः। dhyāna-heyāḥ tat vṛttayaḥ।
12	क्लेश-मूलः कर्म-आशयः दृष्ट-अदृष्ट-जन्म-वेदनीयः। kleśa-mūlaḥ karma-āśayaḥ dṛṣṭa-adṛṣṭa-janma-vedanīyaḥ।
13	सति मूले तत् विपाकः जाति-आयुः-भोगाः। sati mūle tat vipākaḥ jāti-āyuḥ-bhogāḥ।
14	ते ह्लाद-परिताप-फलाः पुण्य-अपुण्य-हेतुत्वात्। te hlāda-paritāpa-phalāḥ puṇya-apuṇya-hetutvāt।
15	परिणाम-ताप-संस्कार-दुःखैः गुण-वृत्ति-विरोधात् च दुःखम् एव सर्वं विवेकिनः। pariṇāma-tāpa-saṃskāra-duḥkhaiḥ guṇa-vṛtti-virodhāt ca duḥkham eva sarvaṃ vivekinaḥ।
16	हेयं दुःखम् अनागतम्। heyaṃ duḥkham anāgatam।
17	द्रष्टृ-दृश्ययोः संयोगः हेय-हेतुः। draṣṭṛ-dṛśyayoḥ saṃyogaḥ heya-hetuḥ।
18	प्रकाश-क्रिया-स्थिति-शीलं भूत-इन्द्रिय-आत्मकं भोग-अपवर्ग-अर्थं दृश्यम्। prakāśa-kriyā-sthiti-śīlaṃ bhūta-indriya-ātmakaṃ bhoga-apavarga-arthaṃ dṛśyam।
19	विशेष-अविशेष-लिङ्ग-मात्र-अलिङ्गानि गुण-पर्वाणि। viśeṣa-aviśeṣa-liṅga-mātra-aliṅgāni guṇa-parvāṇi।
20	द्रष्टा दृशि-मात्रः शुद्धः अपि प्रत्यय-अनुपश्यः। draṣṭā dṛśi-mātraḥ śuddhaḥ api pratyaya-anupaśyaḥ।
21	तत् अर्थः एव दृश्यस्य आत्मा। tat arthaḥ eva dṛśyasya ātmā।
22	कृत-अर्थं प्रति नष्टम् अपि अनष्टं तत् अन्य-साधारणत्वात्। kṛta-arthaṃ prati naṣṭam api anaṣṭaṃ tat anya-sādhāraṇatvāt।
23	स्व-स्वामि-शक्त्योः स्वरूप-उपलब्धि-हेतुः संयोगः। sva-svāmi-śaktyoḥ svarūpa-upalabdhi-hetuḥ saṃyogaḥ।
24	तस्य हेतुः अविद्या। tasya hetuḥ avidyā।
25	तत्-अभावात् संयोग-अभावः हानं तत्-दृशेः कैवल्यम्। tat-abhāvāt saṃyoga-abhāvaḥ hānaṃ tat-dṛśeḥ kaivalyam।
26	विवेक-ख्यातिः अविप्लवा हान-उपायः। viveka-khyātiḥ aviplavā hāna-upāyaḥ।
27	तस्य सप्तधा प्रान्त-भूमिः प्रज्ञा। tasya saptadhā prānta-bhūmiḥ prajñā।
28	योग-अङ्ग-अनुष्ठानात् अशुद्धि-क्षये ज्ञान-दीप्तिः आविवेक-ख्यातेः। yoga-aṅga-anuṣṭhānāt aśuddhi-kṣaye jñāna-dīptiḥ āviveka-khyāteḥ।
29	यम-नियम आसन-प्राण-आयाम-प्रत्याहार-धारणा-ध्यान-समाधयः अष्टौ अङ्गानि। yama-niyama āsana-prāṇa-āyāma-pratyāhāra-dhāraṇā-dhyāna-samādhayaḥ aṣṭau aṅgāni।
30	अहिंसा-सत्य-अस्तेय-ब्रह्मचर्य-अपरिग्रहाः यमाः। ahiṃsā-satya-asteya-brahmacarya-aparigrahāḥ yamāḥ।
31	जाति-देश-काल-समय-अनवच्छिन्नाः सार्वभौमाः महाव्रतम्। jāti-deśa-kāla-samaya-anavacchinnāḥ sārvabhaumāḥ mahāvratam।
32	शौच-सन्तोष-तपः-स्व-अध्याय-ईश्वर-प्रणिधानानि नियमाः। śauca-santoṣa-tapaḥ-sva-adhyāya-īśvara-praṇidhānāni niyamāḥ।
33	वितर्क-बाधने प्रतिपक्ष-भावनम्। vitarka-bādhane pratipakṣa-bhāvanam।
34	वितर्काः हिंसादयः कृत-कारित-अनुमोदिताः लोभ-क्रोध-मोह-पूर्वकाः मृदु-मध्य-अधिमात्राः दुःख-अज्ञान-अनन्त-फलाः इति प्रतिपक्ष-भावनम्। vitarkāḥ hiṃsādayaḥ kṛta-kārita-anumoditāḥ lobha-krodha-moha-pūrvakāḥ mṛdu-madhya-adhimātrāḥ duḥkha-ajñāna-ananta-phalāḥ iti pratipakṣa-bhāvanam।
35	अहिंसा-प्रतिष्ठायां तत्-सन्निधौ वैर-त्यागः। ahiṃsā-pratiṣṭhāyāṃ tat-sannidhau vaira-tyāgaḥ।
36	सत्य-प्रतिष्ठायां क्रिया-फल-आश्रयत्वम्। satya-pratiṣṭhāyāṃ kriyā-phala-āśrayatvam।
37	अस्तेय-प्रतिष्ठायां सर्व-रत्न-उपस्थानम्। asteya-pratiṣṭhāyāṃ sarva-ratna-upasthānam।
38	ब्रह्मचर्य-प्रतिष्ठायां वीर्य-लाभः। brahmacarya-pratiṣṭhāyāṃ vīrya-lābhaḥ।
39	अपरिग्रह-स्थैर्ये जन्म-कथन्ता-सम्बोधः। aparigraha-sthairye janma-kathantā-sambodhaḥ।
40	शौचात् स्वाङ्ग-जुगुप्सा परैः असंसर्गः। śaucāt svāṅga-jugupsā paraiḥ asaṃsargaḥ।
41	सत्त्व-शुद्धि-सौमनस्य एकाग्र्य-इन्द्रिय-जय-आत्म-दर्शन-योग्यत्वानि च। sattva-śuddhi-saumanasya ekāgrya-indriya-jaya-ātma-darśana-yogyatvāni ca।
42	सन्तोषात् अनुत्तम-सुख-लाभः। santoṣāt anuttama-sukha-lābhaḥ।
43	काय-इन्द्रिय-सिद्धिः अशुद्धि-क्षयात् तपसः। kāya-indriya-siddhiḥ aśuddhi-kṣayāt tapasaḥ।
44	स्व-अध्यायात् इष्ट-देवता-सम्प्रयोगः। sva-adhyāyāt iṣṭa-devatā-samprayogaḥ।
45	समाधि-सिद्धिः ईश्वर-प्रणिधानात्। samādhi-siddhiḥ īśvara-praṇidhānāt।
46	स्थिर-सुखम् आसनम्। sthira-sukham āsanam।
47	प्रयत्न-शैथिल्य-अनन्त-समापत्तिभ्याम्। prayatna-śaithilya-ananta-samāpattibhyām।
48	ततः द्वन्द्व-अनभिघातः। tataḥ dvandva-anabhighātaḥ।
49	तस्मिन् सति श्वास-प्रश्वासयोः गति-विच्छेदः प्राण-आयामः। tasmin sati śvāsa-praśvāsayoḥ gati-vicchedaḥ prāṇa-āyāmaḥ।
50	स: तु बाह्य-आभ्यन्तर-स्तम्भ-वृत्तिः देश-काल-सङ्ख्याभिः परिदृष्टः दीर्घ-सूक्ष्मः। saḥ tu bāhya-ābhyantara-stambha-vṛttiḥ deśa-kāla-saṅkhyābhiḥ paridṛṣṭaḥ dīrgha-sūkṣmaḥ।
51	बाह्य-आभ्यन्तर-विषय-आक्षेपी चतुर्थः। bāhya-ābhyantara-viṣaya-ākṣepī caturthaḥ।
52	ततः क्षीयते प्रकाश-आवरणम्। tataḥ kṣīyate prakāśa-āvaraṇam।
53	धारणासु च योग्यता मनसः। dhāraṇāsu ca yogyatā manasaḥ।
54	स्व-विषय-असम्प्रयोगे चित्त-स्वरूप-अनुकारः इव इन्द्रियाणां प्रत्याहारः। sva-viṣaya-asamprayoge citta-svarūpa-anukāraḥ iva indriyāṇāṃ pratyāhāraḥ।
55	ततः परमा वश्यता इन्द्रियाणाम्। tataḥ paramā vaśyatā indriyāṇām।
	इति पतञ्जलि-विरचिते योग-सूत्रे द्वितीयः साधन-पादः। iti patañjali-viracite yoga-sūtre dvitīyaḥ sādhana-pādaḥ।